Wybór odpowiedniego systemu uzdatniania wody do zabrania na wyprawę nie zawsze jest sprawą oczywistą. Producenci oferują wiele systemów wykorzystujących zaawansowane technologie, od filtrów mechanicznych po urządzenia UV, co nie ułatwia użytkownikowi dokonania właściwego wyboru. Należy uwzględnić zarówno wady i zalety każdej z metod, jak i niebezpieczeństwa związane z korzystaniem ze źródeł wody, z którymi spotkamy się w podróży. W tym dwuczęściowym poradniku postaramy się pomóc w zrozumieniu zasad działania poszczególnych systemów filtracyjnych i dokonania wyboru najbardziej odpowiedniego na wyprawie.
W tej części przedstawimy urządzenia takie jak filtry z pompką lub grawitacyjne oraz nieduże urządzenia do użytku osobistego, takie jak butelki, ręczne pompki lub filtry typu „słomka”.
W drugiej części przyjrzymy się urządzeniom wykorzystującym promieniowanie UV, środkom chemicznym i tradycyjnej metodzie gotowania wody, jako opcji uzupełniającej.
Filtracja vs. Dezynfekcja
Istotnym zagadnieniem jest odróżnienie obydwu z tych pojęć. Zadaniem mikrofiltrów jest usunięcie z wody pasożytów (takich jak Cryptosporidium lub Giardia) i bakterii, co zwykle jest zupełnie wystarczające w podróżach na terenie USA, Kanady czy Europy.
Dezynfekcja (odkażanie) wody z definicji, poza pasożytami i bakteriami eliminuje z wody również najdrobniejsze patogeny, wirusy. Podczas podróży zagranicznych warto zaopatrzyć się w zestaw do odkażania, przydatny zwłaszcza na obszarach zanieczyszczonych odpadami, mogącymi doprowadzić do skażenia źródeł wody.
Jak działają urządzenia do uzdatniania wody?
Urządzenie filtrujące składa się na ogół z dwóch podzespołów: elementu filtrującego i systemu przepompowującego wodę, tworzącego zwykle korpus urządzenia.
W zależności od konkretnego przeznaczenia, wykorzystywane są różnego rodzaju technologie filtracji służące do konstrukcji tak zwanych „mediów filtracyjnych”, każdy z nich ma nieco inne własności filtracyjne, należy je dobrać w zależności od konkretnego zapotrzebowania.. Poniżej przedstawiamy przegląd najbardziej popularnych technologii filtracyjnych i sposobów, w jaki działają:
Technologia Hollow Fiber: Polega na mechanicznym oddzieleniu patogenów i zanieczyszczeń przez sieć włókien z mikroporami. Metoda mechanicznego oddzielenia jest szybka i niezawodna, nadaje się do zastosowania w wielu rejonach świata. Jej wadą jest podatność na uszkodzenia mechaniczne i mrozowe. Technologię wykorzystuje np. kieszonkowy filtr do wody TrailShot.
Filtry ceramiczne: Najczęściej mają postać cylindra z ceramiki, z siecią mikroskopijnych kanałków blokujących zanieczyszczenia mechanicznie. Mają mniej rozwiniętą powierzchnię, co skutkuje mniejszą szybkością filtracji, ale ich ceramiczne wkłady są łatwiejsze w konserwacji – nawet silnie zanieczyszczony wkład można szybko i łatwo oczyścić. Filtry ceramiczne nazywane bywają również krzemionkowymi.
Węgiel aktywowany: Ma formę litego bloku lub granulatu. Działa na zasadzie absorpcji i zatrzymywania zanieczyszczeń na swojej rozwiniętej powierzchni. Najbardziej przydatny jest do usuwania obcych smaków i zapachów, traci jednak skuteczność przy zbyt szybkim przepływie wody lub dużym stężeniu zanieczyszczeń; z tego powodu MSR nie stosuje go do usuwania zanieczyszczeń mikrobiologicznych.
Inne metody absorpcyjne: Urządzenia nia wykorzystujące jednej z technologii wymienionej powyżej zwykle używają którejś z technologii absorpcyjnych. Podobnie jak węgiel aktywowany, poprawiają smak i zapach wody, jednak nie są zalecane do użycia w terenie. Woda zawierająca osady może doprowadzić do szybkiego zatkania wkładu, przez co traci on swoje właściwości. Ponadto utrata zdolności filtracyjnych nie daje żadnych objawów zewnętrznych, utrudniając ocenę skuteczności dalszego usuwania zanieczyszczeń.
Przegląd porównawczy oferowanych urządzeń uzdatniających
Po zapoznaniu się z problemami technologicznymi, zapoznajmy się z rynkową ofertą urządzeń do uzdatniania wody.
Mikrofiltry z pompką
Urządzenia polegające na ręcznym przepompowywaniu wody przez wkład filtracyjny są jednymi z najczęściej stosowanych i najpewniejszych. Elementem filtracyjnym jest najczęściej ceramika, włókno typu hollow fiber, włókno szklane lub celuloza, niektóre z nich mają dodatkowy wkład węglowy do usuwania smaków i zapachów.
Trwałość, niezawodność i prosta obsługa – to cechy, dzięki którym urządzenia te od dziesięcioleci zadomowiły się na szlakach turystycznych. Ponieważ poza patogenami usuwają również osady, są idealnym rozwiązaniem, gdy brak pewności o tym, jaką wodę – czystą czy mętną lub zamuloną- napotkamy na trasie.
Wydajność większości filtrów to ok. 1 l wody na minutę. Są to najczęściej niewielkie, kompaktowe urządzenia, nie ważące więcej niż 45 dkg. Filtry MSR są łatwe do oczyszczenia w warunkach polowych, a w przypadku wkładów z membraną hollow fiber możliwa jest również bieżąca kontrola poprawności działania.
Jakie mają ujemne strony? Aby posłużyć się filtrem, niezbędne jest pozostanie przy źródle wody. Filtry z pompką zalecane są na wyprawy 1-2 osobowe.
Filtry grawitacyjne
Filtry grawitacyjne są wydajne, łatwe w użyciu i praktycznie pracują samoczynnie. Są tak proste w obsłudze, że wiele osób wybiera je spośród innych. System filtracji jest zbliżony do filtrów wyposażonych w pompkę, ale w tym przypadku „pracuje” grawitacja. Należy tylko zawiesić zbiornik z brudną wodą na gałęzi drzewa lub w inny sposób, aby filtr rozpoczął pracę. Te niezawodne urządzenia najczęściej wykorzystują wkłady filtracyjne typu hollow fiber lub glass fiber, jak również inne systemy.
Podobnie jak filtry z pompką, filtry grawitacyjne równie dobrze sprawdzają się na wyjazdach terenowych. Ponieważ są wydajne i mają nawet kilku litrową pojemność, są dobrym rozwiązaniem dla większych grup. Dzięki filtracji grawitacyjnej pracują praktycznie samoczynnie, pozwalając zyskać czas na inne czynności biwakowe.
Po zwinięciu wężyków filtry grawitacyjne zajmują niewiele miejsca i są często ważą mniej od filtrów z pompką. Wkłady filtracyjne mają ograniczoną wydajność – aby zwiększyć ich trwałość i zapewnić niezakłócony przepływ wody, wskazane jest filtrowanie wody uprzednio wstępnie odstanej lub oczyszczonej. Należy pamiętać, że filtry z wkładem typu hollow fiber są wrażliwe na uszkodzenia mechaniczne i mrozowe, dobrze jest więc zaopatrzyć się w filtr z możliwością kontroli w warunkach polowych poprawności jego działania, taki jak filtr MSR AutoFlow Microfilter.
Filtry osobiste – typu butelka, gruszka, słomka.
Zaletą tego typu filtrów jest niska cena, małe wymiary i kompaktowa budowa – niewielkie urządzenie zawiera wkład filtrujący zintegrowany ze zbiorniczkiem wody, jest bardzo wygodny i prosty w użyciu. Niewielkie rozmiary limitują szybkość filtracji; urządzenia tego typu znakomite są na indywidualne wyjazdy – wędrówki, bieganie, kolarstwo górskie lub jako urządzenie zapasowe.
Nie wszystkie media używane na materiały filtracyjne (węgiel, węgiel z włókna kokosowego itp.) zapewniają usunięcie szkodliwych mikroorganizmów, chociaż używane są również mikro membrany lub włókno szklane. Natomiast kieszonkowe filtry – takie, jak MSR Trailshot, wykorzystują technologię Hollow Fiber, dzięki czemu nadają się do filtrowania wody w terenie (oczyszczają wodę z bakterii, pierwotniaków oraz brudu).
Filtry ,w których rolę pompki spełnia ściskana gruszka lub mające postać rurki są wyjątkowo lekkie, ważą ok.200 g lub mniej, mogą jednak czasem powodować pewien dyskomfort podczas użytkowania:
- zdarza się, że dla dostania się do źródła wody wymagają położenia się na ziemi,
- mogą wymagać ciągłego noszenia ze sobą pojemnika na brudną wodę,
- na ogół nie umożliwiają filtrowania wody do pojemników,
- najczęściej nie mają możliwości kontroli poprawności działania,
- ponieważ są urządzeniami do użytku osobistego, nie należy ich użyczać innym.
Który system będzie najbardziej odpowiedni dla nas?
Zastanów się nad tym przed wyprawą. Przede wszystkim zapoznaj się z technologiami stosowanymi do uzdatniania wody. Ponieważ nie wszystkie urządzenia zapewniają usunięcie z wody szkodliwych mikroorganizmów, zastanów się, czy będzie to problemem w miejscach, do których zaplanowałeś podróż. Podejmij decyzję rozważnie, po zastanowieniu się nad swoimi potrzebami, preferencjami oraz charakterystyką regionu, do którego planujesz wyprawę.
